Bazı detaylar vardır her gün gördüğümüz ama gözümüzden kaçan… 50 liranın üzerindeki Türk kadını kimdir diye merak edip araştıranınız var mıdır acaba? Her sayımızda bir ünlü kadına yer verdiğimiz bölümümüzün bu sayıdaki misafiri; ilk Türk Kadın Roman yazarı, filozof, çevirmen ve aynı zamanda hakkında ilk monografi yazılan edebiyatçımız olan Fatma Aliye… Fatma Aliye Hanım, ilk Osmanlı kadın feministlerden Emine Semiye’nin ablası, tiyatro ve sinema oyuncusu Suna Selen’in de anneannesidir.
Fatma Aliye, 22 Ekim 1862’de İstanbul’da doğmuştu. Babası devlet adamı, hukukçu, tarihçi ve yazar Ahmet Cevdet Paşa, annesi Adviye Rabia Hanım’dır. Değerli bir devlet adamı idareci, tarihçi ve yazar olan babası Ahmet Cevdet Paşa, onun iyi yetişmesi için özel önem vermiş, tarih, edebiyat, felsefe, Fransızca ve Osmanlıcayı özel öğretmenlerle öğrenmesini sağlamıştır. Fatma Aliye Hanım, gençlik yıllarında felsefeye merak sarmıştı. Bu merak onun ilk kadın felsefecimiz olmasını sağlayacaktı. Fakat 17 yaşında iken 1877-78 Osmanlı Rus harbinde Plevne Savunması kahramanı olan Gazi Osman Paşa’nın yeğeni Kolağası Faik Bey ile evlendi ve kocası onun edebiyat felsefe ve çevirmenlik yapmasına karşı çıktı.
Bu evlilikten ve dört kızı olmuştu. (Hatice, Ayşe, İsmet, Nimet) Fırsat buldukça kocasından gizli olarak kitap okuyup, çalışmalarını sürdürmek istemekteydi. Fakat kocası kolağası Faik Bey, roman okumasına karşı çıkmakta hatta okuduğu kitapları yırtabilecek kadar şiddet göstermekteydi. Fatma Aliye, suskun bir direnişle yazmayı da okumayı da sürdürdü. Evlendikten on yıl sonra kocasının tutum değiştirmesi ve izin vermeye başlaması ile çevirmenlik, edebiyat ve felsefe ile tekrar ilgilenmeye başlamıştı.
Aslında edebiyatımızda roman yazan ilk kadın Zafer Hanım’dır. Zafer Hanım’ın 1877 yılında yayımlanan ”Aşk-ı Vatan“ adlı romanı edebiyatımızda bir kadın tarafından yazılmış ilk romandır. Fakat Fatma Aliye Hanım beş tane roman yazmış olduğundan ilk kadın romancımız kabul edildi.
Fatma Aliye Hanım, Yazarlık hayatına Georges Ohnet’in Volonté adlı romanını Meram adıyla 1889 yılında Türkçe’ye çevirmesi ile başladı. Bu romanı “Bir Hanım” imzasıyla yayımlandı. Bu çeviri Türk edebiyatında bir kadının yaptığı ilk çeviri eser olarak yankı buldu. Fatma Aliye’nin bu çabası Ahmed Midhat tarafından Tercüman-ı Hakikat gazetesinde övüldü. Üstelik bu eseri ile babasının da dikkatini çekmeyi başarmıştı. Bu eseri sayesinde babasından dersler almaya ve onunla tartışmaya fırsat bulmuş oluyordu. Devrin en ileri düzeydeki ilim adamlarından biri olan babası ile felsefi tartışmalara girmeye, babası ve babasının arkadaşları ile İslam Felsefesi tasavvufu ile batı felsefesi üzerinde tartışmalar içine girecek düzeye ulaşmıştı. Bu çalışmalar ve tartışmalar soncunda yazacağı felsefe kitabının içeriği de belli oluyordu. Babasıyla birlikte Aristotales ve Platon ile İbn-i Rüşt ve Gazali’nin felsefelerini karşılaştırıyordu. 1904’te ilk felsefe tarihini yazdı. Thales’le başlayıp ilk çağ felsefesini anlattığı bu kitabın ikinci bölümünü İslâm Felsefesine ayırdı. Fakat önemli bir sorunu vardı erkek egemen bir toplumda yaşıyor ve eserlerinde adını kullanamıyordu. Bu bakımdan eserlerinde “Bir Hanım,” “ Meram Muharriri “ “ Bir Kadın” “ Aliye “ gibi isimler kullanmak zorunda kalıyordu. Ona yazma isteği aşılayan Ahmet Mithat Efendi’nin teşviki ile roman yazmaya da karar vermişti. Roman yazma aşamalarında Hocası Ahmet Mithat Efendi ve Babası Ahmet Cevdet Paşa’dan da destek alabiliyordu. 1891 yılında Ahmet Mithat Efendi ile birlikte ‘Hayal ve Hakikat’ adlı romanı yazdı. Romanın kadın ağzından olan kısmı Fatma Aliye Hanım’ın, erkek ağzından olan kısmı Ahmet Mithat Efendi’nin kaleminden çıkmıştı. Eser, Bir kadın ve Ahmet Mithat imzasıyla yayımlandı.. 1892 yılında yayımladığı ‘Muhadarat’ adlı ilk romanını “ Aliye “ adıyla yayımladı. Bu romanında bir kadının ilk aşkını unutamayacağı inancını çürütmeye çalışmıştı.
Fatma Aliye Hanım, 1897 yılında 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı’nda yaralanan askerlerin ailelerine yardım amacıyla Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yazılar yazmaya başlamıştı. Kız kardeşi Emine Semiye ile birlikte Şefkat-i Nisvan (Kadınları Koruma) derneğini kurmuştu. Bu dernek, ülkedeki ilk resmi kadın derneklerinden biri oluyordu. Aynı zamanda Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin de ilk kadın üyesi olarak görev aldı. 1899 yılında yayımlanan Udi adlı romanı bir anlamda Fatma Aliye’nin iç dünyasının dile gelen ifşası oluyordu. Bu romanda zorla evlendirildiği kocasıyla mutsuz bir evlilik sürdüren bir kadının müzikte imkân arayışı konusunu dönemine göre oldukça sade bir dille anlatılmıştı.
893 yılında Ahmet Mithat Efendi “Bir Osmanlı Kadın Yazarın Doğuşu (Bir Muharrire-i Osmaniye’nin Neşeti) adlı kitabı yayımlayarak Fatma Aliye Hanım’ın ününü arttırdı. Bu kitap Fatma Aliye’nin kendisini anlattığı mektuplarından oluşmaktaydı. Ahmet Mithat Efendi’nin, Fatma Aliye hakkında yazdığı kitapta amaç, Osmanlı toplumunda bir kadın yazarın nasıl ortaya çıktığını göstererek toplum içindeki önyargıları ortadan kaldırmaktı. Ahmet Mithat Efendi’den önce bazı Arap, İngiliz ve Amerikan yazarları Fatma Aliye hakkındaki biyografileri kendi dergi ve gazetelerinde yayınlamışlardı ve özellikle 1893 yılında Chicago’da sergilenen eserlerinden dolayı Amerikan gazetelerinde, Fatma Aliye’nin yaşamını anlatan övücü makaleler yazılmıştı. Özellikle Fransızca’ya çevirdiği ‘’Nisvan-ı İslam’’ adlı eseri Chicago Sergisi’nde ödül almış ve aynı zamanda bazı yapıtları The Woman’s Library of the World’s Fair Catalogue’de yer aldı.
Fatma Aliye çalışmalarında, kadının toplumdaki yeri, aile içinde ve evlilikteki konumu ile kadın eğitiminin önemiyle ilgili konuları işlemişti. 6 çeviri, 12 kitap ve 39 makale yazmıştı. 1924 yılına gelindiğinde sağlığı yavaş yavaş bozulmuş ve hayatının son yıllarını yalnız ve mutsuz geçirmişti. Notre Dame de Sion’u bitiren kızları Zübeyde ve İsmet 1927 yılında ortadan kaybolması sonucu uzun süre onları arar ve Fransa’da olduğunu öğrenince kızı Hristiyan olmuş ve ancak okul yetkilileri aracılığıyla yazışabilmişti. 1934 yılında Soyadı Kanunu ilan edildikten sonra ‘’Topuz’’ soyadını aldı ve 1936’da İstanbul’da vefat etti.
https://edebiyatvesanatakademisi.com/servet-ifunun-fecr-i-ati/fatma-aliye-biyografisi-ve-eserleri-ilk-kadin-romanci-983.aspx https://tr.wikipedia.org/wiki/Fatma_Aliye_Topuz https://ceotudent.com/aydin-bir-turk-kadini-fatma-aliye
